ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਿਰਜਨਕਰਤਾ – ਡਾ. ਰਾਜੀਵ ਕੁਮਾਰ, ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੀਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ

18 ਜਨਵਰੀ 2021 (ਬਠਿੰਡਾ)

ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਠੀਕ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਬਦਲਾਵ ਹੀ ਨਹੀ ਲਿਆਉਂਦੇ, ਸਗੋਂ ਨਵੀਨਤਾ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨਵੇਂ ਵਿਦਿਅਕ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਉਦਗਾਰ ਨੀਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਡਾ. ਰਾਜੀਵ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਿਕਸ਼ਣ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ‘ਸਿੱਖਿਅਕ ਅਗਵਾਈ’ ਵਿਸ਼ੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਆਨਲਾਈਨ ਚਰਚਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ। ਡਾ. ਕੁਮਾਰ  ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ – 2020 ਨੂੰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਜਨ-ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਸੁਚੇਤ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਬੌਧਿਕ ਸੰਪਦਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਉੱਤੇ ਜੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਸਿਰਫ ਅਧਿਆਪਨ ਬਦਲਾਵ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਹਾਇਕ ਨਹੀ ਸਿੱਧ ਹੋਵੇਗੀ ਬਲਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਆਪਨ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਸ਼ੀਲ ਭੂਮਿਕਾ ਬੰਨੇਗੀ।

ਇਸ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਡਾ. ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਿਕਸ਼ਣ ਮੰਡਲ ਦੀ ਸ਼ਲਾਂਘਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਦਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੰਗਠਨ ਨਿਰੰਤਰ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਡਲ ਦੁਆਰਾ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵੀ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕੀਤਾ। ਵੈਬ-ਚਰਚਾ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਿਕਸ਼ਣ ਮੰਡਲ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਨਰਲ ਸੈਕਟਰੀ ਮੁਕੁਲ ਕਾਨਿਟਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਿਕਸ਼ਣ ਮੰਡਲ ਨੀਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਿਦਅਕ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਮੂਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਭਾਰਤੀਅਤਾ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਉੱਤੇ ਚਾਨਣ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਫਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਭਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਧਾਨ ਮੂਲਕ ਸ਼ਿਕਸ਼ਣ ਵਿਵਸਥਾ ਉੱਤੇ ਜੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਧਿਆਪਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਭਾਂਵੇ ਅਣਗਿਣਤ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਪਰ ਉਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਦਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਿਕਸ਼ਣ ਮੰਡਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰੋ. ਸੱਚਿਦਾਨੰਦ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੰਾ ਵਿਸ਼ਵ-ਗੁਰੂ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ ਪੱਧਤੀ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਨਾਲ ਹੀ ਮੈਕਾਲੇ ਪੱਧਤੀ ਕੋਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਵੈਬ-ਸਭਾ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰੋ. ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਾਬਲ ਅਤੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਅਧਿਆਪਕ ਕੋਲੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨਾਂਕਿ ਢਾਂਚਾਗਤ ਸੰਰਚਨਾ ਤੋਂ। ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ, ਚਾਹੇ ਅਸੀ ਕਿੰਨੀ ਵੀ ਤਕਨੀਕੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਲਈਏ। ਅਧਿਆਪਕ ਸਿਰਫ ਗਿਆਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੀ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਉਹ ਸੰਸਕਾਰ ਦਾ ਵੀ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰੋ. ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਬੌਧਿਕ ਸੰਪਦਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਅਧਿਆਪਨ ਫਰਜ਼ ਦੇ ਨਿਰਵਾਹ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਵੈਬ-ਸਭਾ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਮਹੇਸ਼ ਡਾਬਕ ਨੇ ਅਤੇ ਧੰਨਵਾਦ ਦੇਵੇਂਦਰ ਪਵਾਰ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵੈਬ-ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 300 ਉੱਪ-ਕੁਲਪਤੀਆਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।

ਵੈਬ-ਸਭਾ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਸਤਰ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਦੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਉੱਤੇ ਉੱਪ-ਕੁਲਪਤੀਆਂ ਨੇ ਵਿਚਾਰਕ ਮੰਥਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਦਰਜਨਾਂ ਸੁਝਾਅ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਓਰੀਐਨਟੇਸ਼ਨ, ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਅੀਧਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ, ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ‘ਤੇ ਬਲ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕਰਣ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਜਾਂਚ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਆਦਿ ਮੁੱਦਿਆਂ ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਵਿਸ਼ਾ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਵੀਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤੀਅਤਾ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਮਿਲੇਗੀ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਲੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਹੋ ਪਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਉੱਤੇ ਜੋਰ ਦਿੱਤਾ।